Al eeuwenlang verbindt de Zaan: de stad en de dorpen, de inwoners en de ondernemers. Zaanstad is een gemeente met een rijke historie en een industrie die groot gemaakt is door inventieve en ondernemende mensen. Een inclusieve samenleving die alle inwoners aan boord houdt en mogelijkheden biedt mee te blijven doen. Een waterrijke en groene plek, waar het goed wonen, werken en ontspannen is. Zaanstad heeft een rijke geschiedenis en een veelbelovende toekomst. De stad groeit en gebruikt deze groei om kwaliteit toe te voegen.

Groeien met kwaliteit vraagt stuurmanskunst

Zaanstad staat op een cruciaal moment in haar ontwikkeling. De stad groeit naar alle waarschijnlijkheid naar 200.000 inwoners in 2040. Het is een complexe opgave om de stad in de toekomst te laten groeien met kwaliteit, terwijl we ook de kwaliteit in de bestaande stad willen behouden en versterken. Die complexiteit is zichtbaar in deze voorjaarsnota. Iedereen moet kunnen blijven meedoen zonder dat de stad “op slot” gaat. Zo geven we als gemeente rekenschap van het hier en nu van de stad, maar werken we ook toe naar een stad in het dan en daar. Dit doen wij in bondgenootschap met onze inwoners, ondernemers en (maatschappelijke) partners.

De schaalsprong vraagt om toekomstbestendige oplossingen die aansluiten bij de wensen en behoeftes van onze inwoners. Deze oplossingen sluiten aan bij de zes strategische opgaven (zie schema even verderop) die de raad op 17 januari 2019 unaniem heeft vastgesteld als vertrekpunt voor de uitwerking van de Zaanse omgevingsvisie. Daarom hebben wij deze zes opgaven als referentie betrokken bij onze keuzes. Groeien met behoud van kwaliteit vraagt investeringen in de stad én investeringen voor alle inwoners van Zaanstad, zodat iedereen kan meeprofiteren van deze groei. Hierbij vinden we twee elementen van cruciaal belang: het versnellen van de woningbouw en de transformatie van het sociaal domein. Deze elementen dragen bij aan verhoging van de kwaliteit van de stad en aan een betaalbaar systeem van passende zorg en ondersteuning.  

Duidelijk is dat groei met kwaliteit niet vanzelfsprekend is. De verschillende opgaven (zoals verdichten en duurzaamheid) kunnen op elkaar inwerken, elkaar versterken, maar kunnen ook voor onderlinge wrijving zorgen. Het college heeft de plicht om een sluitend financieel perspectief te presenteren, maar heeft ook de verantwoordelijkheid om samen met de stad te doen wat nodig is, om de noodzakelijke ambities van Zaanstad te realiseren. Binnen de huidige begroting zullen de nodige besparingen gerealiseerd moeten worden, besparingen die wel impact hebben op dat wat we doen, maar de zes opgaven niet in gevaar mogen brengen. Dat gaat niet vanzelf en vraagt de nodige stuurmanskunst.

Zoektocht naar ombuigingen samen met de raad

De zoektocht naar maatregelen hebben wij samen met de raad ingezet om zodoende breed gedragen de juiste keuzes te kunnen maken. Inhoudelijke keuzes, waardoor wij enerzijds kunnen blijven investeren in bijvoorbeeld mobiliteit, cultuur, onderwijs, duurzaamheid en woningbouw, maar anderzijds ook financiële voorstellen om onze middelen en menskracht efficiënter te kunnen inzetten en de investeringen voor de toekomst mogelijk te maken.  

Wij hebben in onze keuzes de zoekrichtingen die de raad op 28 maart naar voren heeft gebracht meegewogen. Vele ingebrachte voorstellen hebben wij in relatie gebracht met de richtingen die het college ook voor ogen had. Hieruit zijn diverse mogelijke besparingsmaatregelen voortgekomen.

Zo hebben meerdere partijen diverse besparingsmogelijkheden genoemd op het gebied van bedrijfsvoering, subsidies, het efficiënter gebruik van sportfaciliteiten, het verhogen van inkomsten en de planning van investeringsuitgaven. Het college heeft hier kritisch naar gekeken en stelt op deze gebieden een of meer besparingsmaatregelen voor. Daarnaast zouden wij met projectontwikkelaars (andere) afspraken kunnen maken waarbij zij een (hogere) bijdrage leveren aan bovenwijkse en bovenplanse kosten, waardoor de inkomsten toenemen. In het kader van de nieuwe cultuurvisie worden alle cultuursubsidies tegen het licht gehouden, maar door in 2020 geen loon-prijs compensatie toe te kennen vragen we nu al een bijdrage aan álle subsidie instellingen in de stad. Op het gebied van bedrijfsvoering en ondersteuning worden budgetten afgeroomd en vacatures niet ingevuld.

Ook de wens van de raad om geen extra middelen buiten de cultuurbegroting vrij te maken voor het Jaar van Monet of Sail kan het college ondersteunen. Wel zullen er de noodzakelijke veiligheidsmaatregelen moeten worden getroffen om een evenement als Sail voor inwoners en bezoekers veilig te laten verlopen.

Niet aan alle voorstellen van de raad konden wij gehoor geven. De geformuleerde zoekrichtingen beslaan een breed spectrum van de begroting. Dat betekent dat ook op gevoelige onderdelen van de begroting zoals armoede, jeugd en zorg besparingsmaatregelen in kaart zijn gebracht. Op deze onderdelen achten wij het mogelijk om efficiënter of met gerichtere inzet van capaciteit en middelen te werken. Ook op deze onderdelen achten wij daarom besparingen mogelijk. Uitzondering is echter de jeugdzorg. Hier loopt vanuit het coalitieakkoord al een dermate hoge taakstelling en zijn de onzekerheden zo groot dat wij het niet mogelijk achten aanvullende maatregelen voor te leggen zonder schade te berokkenen aan onze jeugd in de stad. Het college gelooft in de beweging naar de preventieve aanpak in de overtuiging dat hierdoor de behoefte aan zwaardere zorg en ondersteuning zal afnemen. Wij hebben daarom geen besparingsmaatregelen opgenomen die afbreuk doen aan de preventieve aanpak.

Groeien met kwaliteit; maatregelen op hoofdlijnen

Op basis van de door de raad ingebrachte zoekrichtingen, tegen de achtergrond van de zes opgaven die van belang zijn bij de omgevingswet én de ambitie stad te laten groeien met behoud van kwaliteit  hieronder een aantal maatregelen op hoofdlijnen:

Inhoudelijke maatregelen

• MAAK.Zaanstad: De groei van de stad en de opgave voor kwaliteit van leven, wonen en werken staan centraal in de aanpak van ‘MAAK.Zaanstad’; meer diverse woonmilieus met hogere kwaliteit, een sterke economie, een goede bereikbaarheid en een veerkrachtige sociale structuur. MAAK.Zaanstad leidt tot een duurzame stad waarin mensen met plezier wonen, werken, recreëren en leven. Wij zullen de zoektocht naar andere interventies om het tempo van de gebiedsontwikkeling intensiveren. Daarnaast zullen wij de kosten samen met de projectontwikkelaars, private partners, woningcorporaties en andere overheden slimmer moeten gaan delen en daarnaast de inkomsten verhogen (bijv. bovenwijkse plankosten, anterieure overeenkomsten).
• Sociaal maatschappelijk: de ingezette strategie van de afgelopen jaren begint zijn vruchten af te werpen en het college ondersteunt deze lijn volledig. Besparingen op preventieve maatregelen hebben niet de voorkeur, want zullen eerder leiden tot hogere kosten. De integrale aanpak bij BUIG door de inzet van een Taskforce (‘Aanpak op weg naar werk of meedoen’) is effectief. Het aantal bijstandsuitkeringen daalt. Een soortgelijke integrale aanpak voor de jeugdzorg is reeds ingezet en zal naar de verwachting leiden tot realisatie van de taakstelling uit het coalitieakkoord en het niet verder oplopen van tekorten.
• Mobiliteit: verstedelijken met kwaliteit kan niet zonder te investeren in bereikbaarheid. Maar ook daar maken we keuzes: we gaan door met deal over het Multimodale Mobiliteitspakket in het kader van de Corridorstudie Amsterdam-Hoorn (o.a. AVANT (Thorbeckeweg) en de Guisweg) en de openstelling van de Busbrug. Maar we schuiven ook bijdragen door.

• Zaancampus : de kansen die techniek biedt werd door scholen en werkgevers in de stad benadrukt tijdens de 150-dagen tour van het college. Daarom zetten we in op het realiseren van  de Zaancampus. Maar wel samen met partners en provincie.
• Kansengelijkheid : We blijven investeren in de keten van de jeugd en gebieden die extra aandacht nodig hebben, zoals Poelenburg en Peldersveld. Onderwijs, taal en kansengelijkheid staan hierin centraal. Dit zullen wij doen samen met de schoolbesturen, jeugdzorg, brugfunctionarissen, etc.
• Uit de voorlopige berekeningen in het haalbaarheidsonderzoek Monet blijkt dat het onverstandig is om voor een Monet-schilderijen tentoonstelling extra investeringen te plegen in het huidige Zaans Museum op de Zaanse Schans. We laten de ambitie voor een blockbuster tentoonstelling van Monet in 2024 daarom los, maar Monet als identiteitsdrager voor Zaanstad blijft een aantrekkelijke optie, die aansluit op de cultuurvisie (identiteit en authenticiteit beleven en inzetten voor de stad). Daarom willen we inzetten op de Zomer van Monet in 2021 als breed evenement, en als mogelijke start van een blijvende verbinding tussen Monet en Zaanstad.

• Het onderzoek naar een museum in Zaandam heeft een andere wending gekregen. Het idee is geopperd om een nieuw Zaans Museum in het centrum van Zaandam te vestigen, met daaraan gekoppeld (internationale) wisseltentoonstellingen, zodat ook meer bezoekers naar het centrum van Zaandam worden getrokken. In dit museum zou iedere Zaankanter, van jong tot oud, het rijke en dynamische DNA van de Zaanstreek kunnen leren kennen. Het betrekken en verbinden van Zaanse bewoners, organisaties en bedrijven uit de Zaanse samenleving zou één van de belangrijkste pijlers van dit nieuwe museum moeten zijn. We gaan daarom het gesprek aan met de stad en de gemeenteraad en komen hier bij de begroting 2020 op terug. Het college zet voor de realisatie van deze ambities een intensieve sponsorstrategie op. Voor de Zaanse Schans zal worden ingezet op het afronden van de ontwikkelstrategie en duurzame exploitatiescenario's.

• Vrijwilligersinzet in Zaanstad : we blijven de kracht in de buurt benutten. Met een kleiner wordende rol van de overheid in de wijk, wordt de rol van vrijwilligers steeds belangrijker. Daarom faciliteren wij waar mogelijk initiatieven vanuit de wijk.

Financiële maatregelen

• Wij stellen voor om de budgetten die al enige tijd niet volledig worden gebruikt af te romen en structurele uitgaven niet meer op te vangen met incidentele middelen maar deze structureel te begroten. Het betreft hier zaken zoals gladheidsbestrijding, combinatiefuncties, capaciteit binnen het maatschappelijk domein en de extra inzet van brugwachters. Daarnaast zullen er geen kosten worden opgenomen waar in dat jaar nog geen concrete invulling aan kan worden gegeven.
• Wij laten enkele reserves (deels) vrij vallen. De vrijval uit de reserve Duurzaamheidsfonds is aangepast, omdat er in 2018 meer is onttrokken dan bij de narap werd voorzien en omdat de afspraak om € 125.000 te bestemmen voor de kwaliteitsverbetering bestaande woningbouw over het hoofd was gezien. Daarnaast is de vrijval uit de reserve combinatiefuncties toegevoegd.
• Gelet op de financiële ontwikkelingen stellen wij voor om het komend jaar de subsidies niet te indexeren. Een pijnlijke maatregel, maar noodzakelijk om te kunnen blijven investeren in de projecten die groei van Zaanstad faciliteren.

• Aansluiten bij de bewegingen vanuit de stad: Aansluiten bij de grote initiatieven van bewoners en ondernemers in plaats van zelf initiatieven te ontplooien geeft veel voordelen: het versnelt de uitvoering van bijvoorbeeld duurzaamheidsprojecten en het verlaagt de kosten voor het realiseren hiervan.
• Ambtelijke organisatie: Om aan de groei van Zaanstad te kunnen voldoen zullen er investeringen moeten worden gedaan in extra capaciteit bijvoorbeeld voor het verlenen van vergunningen en juridische capaciteit, naast het feit dat we vacatures in andere onderdelen hebben geschrapt. Daarnaast zullen er passende maatregelen moeten worden genomen als antwoord op de krapte in de arbeidsmarkt.
• Gerichte inzet van middelen: We organiseren bepaalde dingen efficiënter. Voorbeelden zijn het Ondernemersloket, het meer op afspraak werken bij Burgerzaken, de organisatie van het jongerenwerk en de aanpak van funderingsherstel.

Zes opgaven voor de Zaanse omgevingsvisie uit Platform 31: Werken aan de Zaanse opgaven van vandaag en morgen

Verstedelijking: we benutten de groei van Zaanstad om kwaliteit toe te voegen

Via de aanpak van MAAK.Zaanstad werken we aan het versterken van de kwaliteit van Zaanstad.

We verschuiven van een organische stedelijke ontwikkeling naar een initiërende rol. We vergroten samen met de woningcoöperaties de doorstroming op de woningmarkt door te bouwen voor de juiste doelgroepen, waardoor het aanbod meer divers wordt. We zoeken in de fysieke verstedelijking met maatschappelijke instellingen naar oplossingen voor de hoge uitgaven in het zorg domein. Ook de kwaliteit van de bestaande woningvoorraad moet omhoog. Door te kiezen voor een slimme combinatie van funderingsherstel en sloop/nieuwbouw samen met inwoners draagt funderingsherstel bij aan de verbetering en verduurzaming van de woningvoorraad.

Economische ontwikkeling: we benutten de unieke Zaanse mix van werken en wonen

Zaanstad is een ondernemende stad, die innovatie en creatieve mensen aantrekt. Daarbij streven we naar economische diversiteit. Wonen en bedrijvigheid kan samengaan. Bedrijven profiteren van de kwaliteit van de Zaanse beroepsbevolking. Bedrijventerreinen worden getransformeerd naar woon/werkterreinen.

Zaanstad en Amsterdam zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Zaanstad groeit door de ontwikkeling van de Achtersluispolder als hoogstedelijk woon/werkgebied vast aan Amsterdam.

Kansengelijkheid: we vergroten de kansen van inwoners en versterken kwetsbare wijken/buurten

De evenwichtige bevolkingssamenstelling en sociaaleconomische structuur van Zaanstad blijft onverminderd aandacht vragen. Een belangrijke sleutel voor sterke wijken is de aanwezigheid van goede openbare ruimte, voldoende en goede voorzieningen en bedrijvigheid. De groei van de stad wordt benut om te komen tot leefbare wijken, goede voorzieningen en nieuwe economische kansen voor alle Zaankanters. Daarnaast weten we dat vooral een goede opleiding de kansen in het leven bepaalt, een goede startpositie van kinderen essentieel om ieders talent te ontwikkelen. Waar we keuzes moeten maken investeren we vooral in het vergroten van de kansen en de leefbaarheid in kwetsbare wijken/buurten. Dit doen we door gebruik te maken van de aanwezige buurtkracht in de diverse wijken.

Duurzaamheid: stads op z’n Zaans is duurzaam

We werken toe naar een stad die straks in 2040 al jaren CO2-neutraal is, zijn eigen energie opwekt en geen afval meer produceert. Dit doen we samen met onze inwoners, scholen en ondernemers. Zaanstad wordt zo ingericht dat het ontwikkelingen op het gebied van klimaatadaptatie en energie snel kan volgen. In de inrichting van de stad denken we na over risico’s die het veranderende klimaat met zich meebrengt, zoals hitte en extreme regenval. Ook nieuwe technologie willen we makkelijk kunnen toepassen.

Veiligheid: beschermen, voorkomen, elkaar kennen

Als we onze stad veilig willen maken, denken we aan heel veel aspecten. Van bescherming tegen gevaarlijke stoffen, voorkomen van wateroverlast en brandveiligheid tot het zo veilig mogelijk inrichten van onze wegen. Veiligheid heeft ook een sociaal aspect. Voelen mensen zich veilig op straat, dan kunnen ze meedoen. Dat gevoel kan groter worden door een effectieve bestrijding van criminaliteit, maar ook door te zorgen voor open wijken waarin weinig verborgen gaat en mensen elkaar kennen en ontmoeten in de openbare ruimte.

Gezondheid: een gezonde stad

Een gezonde stad is een stad met gezonde lucht, gezond water en een goede bodemkwaliteit. We werken aan een Zaanstad zonder geur- en geluidsoverlast, ook al hoorde dat er hier van oudsher eigenlijk altijd wel bij. Maar daarmee zijn we er nog niet. We worden steeds ouder. We zitten steeds meer en bewegen minder. Een gezonde stad is ook een stad die mensen ondersteunt om gezond te leven. Dat kan bijvoorbeeld door goede fiets- en wandelpaden en openbaar groen, waar mensen kunnen bewegen en elkaar ontmoeten. Een gezonde stad is vooral ook een stad waar mensen voor elkaar zorgen, waar ze zich veilig voelen, waar sociale verbanden gekoesterd worden en mensen niet vereenzamen.